Wiele osób uważa, że detektyw zajmuje się śledzeniem ludzi w celu zebrania dowodów na potwierdzenie popełnienia przez nich jakiegoś występku. Programy telewizyjne i filmy znacznie ubarwiają i upraszczają faktyczną działalność detektywów. Oczywiście przeprowadzają oni tajne śledztwa w celu udowodnienia wykroczeń konkretnym osobom. Ponadto zajmują się ściganiem podejrzanych i zapobieganiem choćby pośrednio przestępstwom. Detektywów obowiązują jednak pewne ograniczenia.
Detektyw musi posiadać właściwą licencję i świadczyć usługi w ramach prywatnego biura śledczego. Podstawą jego działania w konkretnej sprawie jest umowa zawarta ze zleceniodawcą. W trakcie podejmowania czynności detektywistycznych detektyw ma obowiązek przedstawienia dokumentu potwierdzającego posiadaną przez niego licencję detektywistyczną. Z żądaniem takim może wystąpić osoba, której owe czynności dotyczą. Posiada ona prawo do spisania danych osobowych detektywa oraz danych organu wydającego licencję, a następnie sprawdzenia ich wiarygodność.
Kompetencje detektywa, czyli kiedy warto poprosić detektywa o pomoc?
Zgodnie z ustawą z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych (Dz. U. z 2014 r., poz. 273 z późn. zm.) detektyw zajmuje się uzyskiwaniem, przetwarzaniem i przekazywaniem informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach. Ustawodawca wymienia enumeratywnie kompetencje detektywa (nie jest to katalog zamknięty).
Dotyczą one:
stosunków prawnych pomiędzy osobami fizycznymi,
stosunków gospodarczych (zwłaszcza zobowiązań majątkowych czy nieuczciwej konkurencji),
wiarygodności danych przekazanych ubezpieczycielowi w związku ze zgłaszaną szkodą,
poszukiwania osób zaginionych lub pozostających w ukryciu,
poszukiwania mienia, zbierania dowodów na potrzeby postępowania karnego, postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe itp.
Detektyw powinien ustalić wiarygodność uzyskanych w toku sprawy dowodów. Zobowiązany jest również do zachowania tajemnicy co do źródła informacji i okoliczności sprawy, które zdobył podczas obserwacji detektywistycznej. W tym przypadku istnieje jednak możliwość zwolnienia detektywa z tajemnicy zawodowej przez sąd, gdy ten uzna to za konieczne dla procesu. Niewielu zdaje sobie sprawę, iż licencjonowany detektyw, wykorzystując w sprawie niejawne metody pozyskiwania informacji, musi działać w granicach obowiązującego prawa. Od tego bowiem zależy dopuszczenie jako dowodu w postępowaniu zgromadzonych przez niego danych.
Jak widać zakres usług detektywistycznych jest naprawdę szeroki. Do najczęstszych spraw powierzanych detektywom należy poszukiwanie zaginionych osób, potwierdzenie prawdziwości danych, poszukiwanie mienia czy zebranie danych dotyczących osób bądź firm. Równie często licencjonowani agenci wynajmowani są w celu zebrania dowodów, które następnie mogłyby zostać wykorzystane w sprawach rozwodowych, o przyznanie opieki nad dziećmi czy podziale majątku małżonków. Kompetencje detektywów są jednak zdecydowanie szersze od wyżej przytoczonych przykładów.
Ocena legalności dowodów zebranych przez detektywa
Detektyw wykonując swoje zadania powinien kierować się zasadami etyki, starannością oraz lojalnością wobec osoby zlecającej mu usługę. W trakcie pozyskiwania dowodów jest on zobowiązany do działania zgodnie z prawem. W związku z tym informacje zebrane z naruszeniem przepisów prawnych nie mogą być wykorzystane w procesie. Ocena legalności dowodów odbywa się poprzez ustalenie bądź wykluczenie działania niezgodnego z prawem materialnym i procesowym. Ogólnie mówiąc, detektyw jest uprawniony do zbierania dowodów w sposób nie naruszający wolności oraz praw człowieka i obywatela. Nie może przy tym wykorzystywać także metod, które prawo zastrzega wyłącznie dla organów ścigania (policji, prokuratora i innych).
Zobacz: Detektyw Warszawa
Ustawodawca przyznał jednak licencjonowanym detektywom szersze uprawnienia w zakresie kompletowania dowodów od tych, które posiadają osoby indywidualne. W ramach swojej działalności detektyw może m.in. przetwarzać dane osobowe uzyskane w toku czynności detektywistycznych podejmowanych w sprawie. Nie musi posiadać w tym zakresie zgody osoby, której te dane dotyczą. W przypadku osób indywidualnych nie jest możliwe przetwarzanie danych osobowych bez zezwolenia osób zainteresowanych.
Kiedy sąd dopuszcza dowody z obserwacji detektywistycznej?
Jako dowody w postępowaniu sąd dopuści każdą informację istotną dla sprawy, która została zdobyta bez naruszenia przepisów obowiązującego prawa. Niekiedy strony sporu uważają, że są w stanie samodzielnie zebrać niezbędne dowody na potwierdzenie swoich twierdzeń. Nawet jeżeli faktycznie tak jest, mogą one nie zostać dopuszczone przez sąd podczas postępowania właśnie ze względu na ich nielegalność. W takich sytuacjach warto poprosić o pomoc detektywa, który posiada nieco szersze uprawnienia odnośnie gromadzenia danych. W związku z tym informacje pozyskane przez niego w ten sam sposób, w jaki odkryłaby je osoba indywidualna, może być w pełni legalny.
W ramach usług detektywistycznych prywatny detektyw zbiera m.in. zdjęcia i filmy oraz tworzy raporty. Mogą być one wykorzystane w procesie jako dowód na potwierdzenie postawionej przez stronę procesową tezy. Często znaczenie ma końcowe sprawozdanie, które detektyw sporządza obowiązkowo po zakończeniu prowadzonego przez niego śledztwa. Sąd może powołać go również jako świadka do złożenia zeznań w toczącym się procesie.
Czy istnieje możliwość niedopuszczenia w procesie dowodów dostarczonych przez detektywa?
Niestety nie wszystkie informacje przedstawiane przez strony jako dowód w sprawie mogą być dopuszczone przez sąd. Choć w polskim prawie nie funkcjonuje bezpośrednio pojęcie „owoców zatrutego drzewa”, czyli dowodów uzyskanych nielegalnie, niekiedy sąd odmawia dopuszczenia istotnych dla sprawy informacji ze względu na ich pochodzenie. Ma to miejsce w przypadku uzyskania dowodu przy jednoczesnym naruszeniu przepisów prawa materialnego i procesowego (co zostało omówione powyżej).
Detektyw, jako osoba działająca w sposób niejawny, mógłby dotrzeć do wielu cennych informacji chociażby poprzez nagranie rozmów czy podsłuch. Jednak zgodnie z Konstytucją RP, Kodeksem karnym czy Kodeksem cywilnym zdobyte w ten sposób dane nie są dowodem legalnym. W związku z tym sąd oddali wniosek o dopuszczenie takich dowodów w procesie. Jest jednak druga strona medalu. Sąd może zdecydować o dopuszczeniu niektórych informacji zebranych jedną z przytoczonych powyżej metod.
Zwłaszcza jeżeli stanowią cenne źródło informacji, niekiedy decydujące o wydanym wyroku. Przykładowo istnieje możliwość dopuszczenia dowodu jakim jest nagrana rozmowa dwóch małżonków bez wiedzy jednego z nich. Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń uznał, że o ile nieświadomy małżonek nie zakwestionował prawdziwości takiego materiału dźwiękowego, nie ma podstaw do całkowitego odrzucenia dowodu. Co zatem decyduje o dopuszczeniu informacji zebranych poprzez nagranie rozmowy? W procesie cywilnym przede wszystkim charakter sprawy, okoliczności nagrania oraz wola niezależnego sądu, przed którym toczy się proces. W przypadku postępowania karnego sprawy wyglądają nieco inaczej, bowiem nagrywanie rozmów czy podsłuch to czynności zastrzeżone dla organów ścigania. W związku z tym nagrania podchodzące z tych źródeł nie powinny zostać dopuszczone jako dowód. Jak zostało wskazane na samym początku, detektyw posiada uprawnienia do zbierania dowodów w sprawach karnych. Zanim jednak przystąpi do czynności detektywistycznych, powinien poinformować o tym fakcie organ prowadzący sprawę. W ten sposób może nawiązać współpracę z organami ścigania, które zostaną nakierowane na konieczność przeprowadzenia określonych czynności dowodowych (chociażby podsłuchu) i zdobycie cennych informacji.
Jak widać kwestie dopuszczalności dowodów są dość skomplikowane. Licencjonowany detektyw wie w jaki sposób pozyskiwać informacje oraz które z nich będą mogły zostać wykorzystane w sprawie jako dowód przed sądem. Właśnie dlatego warto poprosić o pomoc detektywa, który posiada określone uprawnienia (o większym zakresie niż osoby indywidualne) do zbierania danych.
