W życiu pojawia się wiele sytuacji, kiedy pewne okoliczności wymuszają na nas, że musimy oddać określony spór pod rozstrzygnięcie bezstronnemu sądowi. W obecnym kształcie przepisów dowody w takiej sprawie gromadzone są co do zasady, przede wszystkim przez wymiar sprawiedliwości. Jednym z takich dowodów są zeznania świadków. Świadkowie są osobami, które mogą mieć wiedzę na temat sprawy, a ich zeznania często są podstawą do wydania takiego, a nie innego wyroku. Z reguły wezwanie na świadka jest obowiązkowe i tylko w nadzwyczajnych sytuacjach można się od tego zobowiązania uchylić. Istnieją jednak zawody, które z uwagi na ich charakter są z tego obowiązku zwolnione. Wśród tych zawodów czasami przewija się profesja detektywa. Jednak czy na pewno jest tak, że detektyw nie ma obowiązku zeznawania?
Jakie zawody zwolnione są z obowiązku występowania jako świadek?
Zanim odpowiemy ma pytanie główne, warto wskazać, jakie zawody mogą liczyć na zwolnienie z tego zobowiązania. Zawodami, które z uwagi za swój charakter są zwolnione z obowiązku występowania w procesie jako świadek to wszelkiego rodzaju zawody, gdzie obowiązuje instytucja tajemnicy zawodowej lub służbowej. Są to przede wszystkim zawody prawnicze, np. adwokat, radca prawny, doradca podatkowy, notariusz. Osoby te obowiązuje tajemnica zawodowa z uwagi na to, że w trakcie konsultacji z klientem dowiadują się oni nich wiele informacji, często poufnych, które mogłyby być wykorzystane przeciwko nim, a to w państwie prawa jest rzeczą niedopuszczalną. Innymi zawodami, które obowiązuje bezwzględna tajemnica zawodowa są profesje lekarzy. Lekarz podczas badań oraz wywiadu medycznego, także może dowiedzieć się wiele informacji, które należą do sfery prywatnej pacjenta, dlatego ich uzewnętrznienie co do zasady jest surowo zabronione. Mówiąc o zwolnieniu z obowiązku bycia świadkiem z uwagi na tajemnicę zawodową, należy wskazać także zawód dziennikarza.
Jakie są granice tajemnicy zawodowej?
Warto jednak mieć na uwadze, że tajemnica zawodowa nie ma charakteru bezwzględnego. Jej granice są jasno zakreślone. Tajemnica zawodowa obowiązuje tak długo, jak długo informacje, które chroni tajemnica zawodowa nie są niezbędne dla wymiaru sprawiedliwości, a pewne okoliczności sprawy mogą być ustalone tylko na podstawie tych informacji. W przypadku tajemnicy lekarskiej można także wskazać przesłankę, że tajemnica taka nie obowiązuje, kiedy ujawnienie jej jest niezbędne, żeby ocalić życie.
Z tajemnicy takiej zwolnić mogą uprawnione do tego organy państwowe, przede wszystkim sąd oraz prokuratura.
Detektyw w procesie karnym
Czy detektyw może zeznawać w sądzie?
Po krótkim wstępie na temat tajemnicy zawodowej w ogólności, możemy przejść do odpowiedzi na pytanie postawione na początku: czy taka tajemnica służbowa przysługuje detektywowi oraz czy na jej podstawie możliwe jest uchylenie się przez detektywa od obowiązku składania zeznań?
Na temat tajemnicy zawodowej detektywa wypowiada się art. 12 Ustawy o usługach detektywistycznych, który w ust. 1 stanowi, iż “Detektyw jest obowiązany zachować w tajemnicy źródła informacji oraz okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość w trakcie wykonywania usług detektywistycznych”. Z przepisu tego wynika, że detektywi, tak samo jak inne zawody, o których mowa była wyżej, z uwagi na możliwość powzięcia informacji wrażliwych, zobowiązani są do zachowania takich danych dla siebie.
Jednakże, w dalszej części tego samego przepisu, a dokładniej w art. 12 ust. 3 u. usługi detek. mamy zawartą niezwykle ważną dla odpowiedzi na postawione wyżej, klauzulę. Jest tam zawarta wzmianka, że detektyw może zostać zwolniony z tajemnicy zawodowej na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego. Oznacza to nic więcej niż tyle, że w pewnych okolicznościach z detektywa może zostać zdjęta tajemnica służbowa, a to oznacza, że będzie zobowiązany składać zeznania.
Jak wygląda pozycja detektywa w procesie karnym?
W obecnym kształcie procesów zdecydowanie odchodzi się od jego dawnego, kontradyktoryjnego charakteru, który polegał na tym, że dowody były gromadzone przez same strony. Obecnie zajmowaniem dowodów zajmuje się sąd oraz inne organy wymiaru sprawiedliwości. Jednak Kodeks postępowania karnego dopuszcza w art. 393 § 3, aby strony procesu karnego we własnym zakresie gromadziły informacje, które potem mogą posłuży jako dowód w sprawie. Jednym z popularniejszych sposobów na pozyskanie takich danych jest zlecenie ich zdobycia prywatnemu detektywowi, który działając w imieniu zleceniodawców, nabywa je, a te następnie mogą zostać wykorzystane w procesie.
Trzeba jednak pamiętać, że we współczesnej procedurze sądowej istnieje instytucja swobodnej oceny dowodów, która zakłada, że sąd nie jest w żaden sposób związany dostarczonymi przez strony poszlakami i w razie jakichkolwiek wątpliwości może nie dopuścić takiego materiału dowodowego do sprawy.
Kiedy detektyw może zostać zwolniony z tajemnicy zawodowej?
Zgodnie z art. 180 Kodeksu postępowania karnego, sąd lub prokurator może zwolnić detektywa z tajemnicy zawodowej, jeśli informacje, które on powziął mają duże znaczenie dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Organy te mogą takie działania podjąć, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej.
Detektywowi, który się z tym nie zgadza, przysługuje zażalenie od decyzji organu wymiaru sprawiedliwości.
Detektyw w procesie cywilnym
Działania detektywa w postępowaniu cywilnym
W odróżnieniu od procesu karnego, w tym cywilnym nie ma aż takiego znaczenia tajemnica zawodowa, która związany jest detektyw, jednak to nie znaczy, że nie ma znaczenia wcale. W procesie cywilnym zadania detektywa skupiają się przede wszystkim na zdobywaniu informacji oraz dowodów, które mogą zostać wykorzystane przez strony procesu. Ważne jest to, że detektyw takie dane może gromadzić tylko i wyłącznie z poszanowaniem wolności i praw człowieka, oraz z wyłączeniem metod, które przysługują wyspecjalizowanym organom wymiaru sprawiedliwości.
Rozwody – najczęstsze sprawy cywilne, w których udział bierze detektyw.
Oglądając różne seriale w telewizji, których motywem przewodnim jest praca detektywów, możemy dojść do wniosku, że zajmują się oni w większości zleceniami, których tłem jest zdrada bądź szukanie dowodów na inną niewierność współmałżonka. Obraz ten, mimo że nieco przekolorowany, w dużym stopniu odpowiada prawdzie, gdyż w sprawach cywilnych detektywi najczęściej zbierają informacje, które zastosowanie mają do spraw rozwodowych. Rola detektywa w takich sprawach jest znacząca, ponieważ niektóre fakty bardzo ciężko jest udowodnić, a pomoc doświadczonego detektywa bardzo często jest remedium na tę sytuację.
A jak z dopuszczalnością takich dowodów w procesie?
Bardzo dobrym pytaniem, które można postawić w tym miejscu jest to, czy taki dowód w ogóle może zostać dopuszczony?
Odpowiedź na to pytanie musi przybrać formę stwierdzenia: to zależy. Jest tak dlatego, że istnieje wiele ograniczeń dowodowych, z uwagi na które wiele dowodów zostanie przez sąd oddalone.
Podstawowym wymogiem, jaki stawia się detektywom jest to, aby informacje gromadzili oni w sposób w pełni legalny. Jest tak dlatego, iż działając w sposób nieograniczony, w ukryciu jako osoba niejawna mógłby on w trakcie swoich czynności uzyskiwać dane bardzo wrażliwe, co uchybiałoby podstawowym gwarancjom praw człowieka. Z uwagi na to dowody uzyskane w sposób nielegalny nie mają szans na zostanie uwzględnionymi w procesie.
Zeznania detektywa jako dowód w procesie cywilnym.
Detektyw, po dokonaniu czynności związanych z gromadzeniem materiału dowodowego, sporządzą na ich podstawie sprawozdanie, które następnie przekazywane jest zleceniodawcy. Klient może takie informacje wykorzystać w procesie cywilnym, najczęściej rozwodowym.
Bardzo często bywa jednak tak, że licencjonowany detektyw, który zajmował się zbieraniem dowodów, a następnie sporządził końcowy raport, wzywany jest na świadka. Ma to na celu przede wszystkim przedstawienie tego, co zostało zawarte w sprawozdaniu, oczami osoby, która z bliska zajmowała się daną sprawą. Jest to ważne, gdyż pewne rzeczy, które w raporcie nie zostały ujęte, bądź a uwagi na swój charakter zawarte być nie mogły, mają niebagatelne znaczenie dla sprawy.
Zeznania detektywa w procesie cywilnym mają o tyle duże znaczenie, ponieważ stanowią one obiektywną relację faktów i okoliczności. Nie są one tym samym przepełnione subiektywnymi, często emocjonalnymi relacjami, które z reguły nie mają jakiegokolwiek znaczenia dla danej sprawy.
Czy detektyw ma obowiązek zeznawać przed sądem?
Detektyw może zostać wezwany w charakterze świadka w każdej sprawie, co w praktyce ma miejsce dość często. Bardzo ważne jest to, że stawienie się przez niego jest co do zasady jego obowiązkiem, a nie tylko uprawnieniem. Jest tak dlatego, iż w bardzo wielu kwestiach, zwłaszcza czysto ludzkich, detektyw ma wiedzę znacznie szerszą niż tylko ta, która została uwzględniona na papierze w końcowym sprawozdaniu. W praktyce bardzo często bywa tak, że raport końcowy detektywa licencjonowanego w połączeniu z dodatkowymi wyjaśnieniami, które składa on na sali rozpraw jest dowodem ostatecznym, który przesądza o rozstrzygnięciu danej sprawy na korzyść strony, która korzystała z usług detektywa.
Ważne jest tylko to, że aby dopuścić do zeznań w charakterze świadka osobę detektywa, konieczne jest formalne zwolnienie go przez sąd lub prokuraturę z tajemnicy zawodowej.
Podsumowanie
Podsumowując, detektyw jak najbardziej może zostać wezwany w charakterze świadka, zarówno w ramach procesu karnego, jak i cywilnego, a jego stawiennictwo na rozprawie jest z reguły obowiązkiem. Jednak, aby mógł on w pełni przekazać uzyskane informacje, konieczne jest zdjęcie z niego tajemnicy zawodowej, która ogranicza go w przekazywaniu gromadzonych w ramach usług detektywistycznych informacji.
W praktyce bardzo często wzywa się detektywa licencjonowanego w charakterze świadka, ponieważ niekiedy informacje udzielone właśnie przez niego stają się koronnym argumentem, aby przyznać rację stronie będącej jego zleceniodawcą.
